Neste incerto comezo de século, ao carón da globalización que nos afecta a todos, creemos qu cómpre botar unha ollada ao que temos máis preto, ao que está máis relacionado coa nosa forma de ser e de sentir. Non se trata de pecharnos en nós mesmos, senón de coñecernos mellor e así poder facer o noso aporte para un mundo mellor. Unha visión global, divulgativa, lúdica, que sirva como referencia básica e que permita aos asistentes ao curso coñecer algúns dos diferentes aspectos que compoñen ese conxunto de experiencias que entendemos como cultura galega: historia, arquitectura, pintura, escultura, música, literatura, artes escénicas, etnoloxía e lingua.
A xeografía galega marcou a nosa evolución cultural, o feito de seren unha rexión xeográfica recoñecible, cunha situación atlántica, cun clima específico, e cunhas fronteiras naturais ben marcadas, conferiu a Galicia unha unidade cultural que se dá en moi poucos territorios europeos.
Foron os romanos os que bautizaron esta terra como Gallaecia trala conquista no século I (ainda que os gregos referíronse nalgunhas fontes aos habitantes deste territorio como kallaikoi). Polo tanto, dun xeito ou outro, como provincia romana, reino independente, como territorio pertencente aos reinos de León e de Castela ou como comunidade autónoma nas últimas tres décadas, fai máis de 2000 anos que somo recoñecidos e recoñecibles como pobo.
29.574 km² de superficie. 1.659 km de costa. 2.783.100 habitantes. Un 66% de bosque e 600 millóns de árbores. Son datos que nos falan do territorio. Mais, como nos consideramos? Unha comunidade autónoma? Unha nación? Unha cultura milenaria? Un invento da transición? Que nos une e que nos separa? Como nos vemos e como nos ven desde fora? Pode ser un bo debate para tratar nesta primeira clase. En todo caso, nos concordamos coa definición de Galicia como nación.[2] Á marxe da controversia que o termo poida suscitar, a nos non nos asusta definir a Galicia como unha entidade nacional, debido á súa personalidade histórica, cultural e xeográfica que marcan a existencia dun elemento diferencial galego.
Durante o curso, ademáis de comñecer diversos lugares sobranceiros, feitos históricos, obras senlleiras dos nosos literatos e artistas, etc. Trataremos de presentar a algúns personaxes que destacaron pola súa dedicación, estudios e defensa da cultura galega. Hoxe imos falar de don Domingo Fontán, pai da primeira imaxe "real" que conservamos de Galicia. Este prestixioso xeógrafo naceu en Portas (Pontevedra) en 1788 e morreu en 1866 en Cuntis. Fontán é un dos principais representantes da ilustración galega. Estudou na universidade de Santiago de Compostela (lembremos que Galicia conta con universidade desde o século XV) e dedicouse a recorrer Galicia desde 1817 a 1834, facendo a Carta Xeométrica de Galicia. Trátase do primeiro mapa topográfico e trigonométrico feito en España con métodos científicos e medicións matemáticas. O mapa foi gravado en París dado gran tamaño da folla, en 1845.
O propio don Domingo recoñecía o grande esforzo feito para a realización deste mapa. Acerca da triangulación da provincia de Ourense, labor que fixo el só, dicía:
«La más ímproba de un trabajo en el que hemos empleado dieciseis años de una vida... Basta con decir que nuestras estaciones exceden de dos mil»[3]
29.574 km² de superficie. 1.659 km de costa. 2.783.100 habitantes. Un 66% de bosque e 600 millóns de árbores. Son datos que nos falan do territorio. Mais, como nos consideramos? Unha comunidade autónoma? Unha nación? Unha cultura milenaria? Un invento da transición? Que nos une e que nos separa? Como nos vemos e como nos ven desde fora? Pode ser un bo debate para tratar nesta primeira clase. En todo caso, nos concordamos coa definición de Galicia como nación.[2] Á marxe da controversia que o termo poida suscitar, a nos non nos asusta definir a Galicia como unha entidade nacional, debido á súa personalidade histórica, cultural e xeográfica que marcan a existencia dun elemento diferencial galego.
Durante o curso, ademáis de comñecer diversos lugares sobranceiros, feitos históricos, obras senlleiras dos nosos literatos e artistas, etc. Trataremos de presentar a algúns personaxes que destacaron pola súa dedicación, estudios e defensa da cultura galega. Hoxe imos falar de don Domingo Fontán, pai da primeira imaxe "real" que conservamos de Galicia. Este prestixioso xeógrafo naceu en Portas (Pontevedra) en 1788 e morreu en 1866 en Cuntis. Fontán é un dos principais representantes da ilustración galega. Estudou na universidade de Santiago de Compostela (lembremos que Galicia conta con universidade desde o século XV) e dedicouse a recorrer Galicia desde 1817 a 1834, facendo a Carta Xeométrica de Galicia. Trátase do primeiro mapa topográfico e trigonométrico feito en España con métodos científicos e medicións matemáticas. O mapa foi gravado en París dado gran tamaño da folla, en 1845.
O propio don Domingo recoñecía o grande esforzo feito para a realización deste mapa. Acerca da triangulación da provincia de Ourense, labor que fixo el só, dicía:
«La más ímproba de un trabajo en el que hemos empleado dieciseis años de una vida... Basta con decir que nuestras estaciones exceden de dos mil»[3]
Este mapa non ten parangón con ningún que se fixo ata a aparición da cartografía por satélite. O seu nivel de detalle é extraordinario, recollendo todos os accidentes xeográficos, as curvas do relevo e máis de 4000 parroquias, por exemplo.
Despois de facer o mapa, Fontán foi deputado polo Partido Liberal, participou na creación da primeira fábrica de papel de Galicia en Lousame (1863) e no proxecto do primeiro camiño de ferro galego entre Santiago e Carril (1858). Actualmente está soterrado no panteón de galegos ilustres, en San Domingos de Bonaval.
Moitos foron os alleos a Galicia que nos definiron e que falaron de nos Ben e mal. Dun xeito obxectivo ou facendo consideracións persoais. Facendo un estudio serio ou deixándose levar polos tópicos. Por exemplo, José Ortega y Gasset define Galicia como:
«Tierra pobre, habitada por almas rendidas, suspicaces y sin confianza en si mismas»[4]
Non todas as opinións foron tan negativas como as de Ortega, se ben desde a intelectualidade castelá pódese detectar unha tendencia a menosprezar a Galicia, quizais polas grandes diferenzas culturais e xeográficas que nos separaron historicamente. Gostamos máis opinións como as de Javier Rioyo no blog literairo El boomeran(g), que ao respecto da lingua galega afirma:
“Hermosa lengua para poetas, para narradores, para el pueblo y para el cantor. Hermosa lengua para todos. Envidia de no poder hablar la lengua de los gallegos, no poder expresar las cosas con esa música.”[5]
O mesmo Lorca foi quen de acuñar uns fermosos poemas en galego, amosando así un gran respecto e sensibilidade cara o noso pobo:
"Chove en Santiago
meu doce amor.
Camelia branca do ar
brila entebrecida o sol.
Chove en Santiago
na noite escrura.
Herbas de prata e de sono
cobren a valeira lúa.
Olla a choiva pola rúa,
laio de pedra e cristal.
Olla o vento esvaído
soma e cinza do teu mar.
Soma e cinza do teu mar
Santiago, lonxe do sol.
Agoa da mañán anterga
trema no meu corazón."
En todo caso imos despedir a clase cun poema de Ramón Cabanillas, no que fai unha romántica demostración do orgullo de pertenza a esta terra. Serva pois como adianto para os contidos que iremos descubrindo as vindeiras semanas, e que desexamos que sexan do voso agrado:
GALICIA[6]
Ceo branco do luar,
Ceo azul do medio día:
Son dous anacos de ceo
A bandeira de Galicia.
¡Galicia! Nai e Señora,
sempre garimosa e forte;
preto e lexos; onte, agora,
mañán... na vida e na morte!
¡Galicia! ¡A Galicia santa
de romeros e xuglares!
¡A historia que abrilanta
a tradición nos fogares!
¡A que suspende e namora
con inespricabre segredo
da gaita que rindo chora
e do alalá triste e ledo!
¡A que sabe as canturías
de Rodriguez do Padrón
e inda leva de Macías
a frecha no corazón!
A dos antigos mosteiros,
a dos pazos encantados,
a dos santos milagreiros
contra os entangarañados.
A das froitas valgadas,
a de barulleiro mar,
a das roibas alboradas
i as noitiñas de luar.
A dos toxos feridores,
a das rosas velaíñas,
a dos ventos berradores
i a das choivas miudiñas.
A do Sar maian oe tristeiro,
pazo de almas enloitadas,
i o Miño casamenteiro
de trasnos, meigas e fadas.
A dos seráns campesiños,
a dos brillantes orballos,
a dos queixumes dos pinos
i as risadas dos carballos.
O pobo doutras edás,
traballador e guerreiro:
o das hirtas Irmandás,
do Medulio e do Cebreiro !
¡Sempre Nai!, sempres eñora,
con leda ou cativa sorte;
preto e lexos; onte, agora,
mañán... na vida e na morte!
A facenda, o creto, a vida,
o fogar...¡Todo por ela!
Con Castela, ben querida;
aldraxada... ¡sin Castela!
¡Irmáns! ¡rubamos o cume
desatrancando o camiño,
e botemos man do lume
onde non chegue o fouciño!
¡Todo pra nosa Galicia,
froro de tódalas virtudes;
pra sedenta de xustiza,
ferida de escravitudes!
Namentras a ssangre vibre
en beizos e corazón...
¡a esperanza de vela libre
i este berro: ¡Redención!
¡Xuremos!
«Dereito ou torto,
sinmáis alcuño ni achego,
doente ou san, vvio ou morto
gallego... ¡soio gallego!
[1] Francisco javier Río Barja
[2] "nación s.f. Comunidade humana, instalada nun territorio definido, que pode estar ou non politicamente organizada como estado, e que se caracteriza por ter unhas tradicións históricas e culturais comúns, os mesmos intereses económicos e unha unidade lingüística ou relixiosa” (diccionario RAG)
[3] VVAA. Proxecto Galicia. Xeografía Xeral. 1994
[4] Recollido por Xesús Alonso Montero en Galicia vista por los no gallegos. Ed Jucar, Madrid, 1974 (p.21)
[5] http://www.elboomeran.com/blog-post/8/3872/javier-rioyo/lengua-de-pobres-y-de-poetas/
[6] Ramón Cabanillas, Da terra asoballada. 1926
thanks ,,,,,,,,,,,,,
ResponderEliminar